ساختار جمعیتی ایران در آستانه پنجره جمعیتی وتحولات سرنوشت ساز

یزد _ پایگاه خبری رویداد ایساتیس

جمعیت جوان و پویا، عامل بنیادی در کسب مزیت نسبی کشورها به شمار میرود. این جمعیت، نیروی کار مولد، شتاب دهنده ابتکارات و زمینه ساز ارتقای کیفیت زندگی جامعه است. بر اساس مطالعات جمعیت شناسی، کشورهایی که از نسبت بالای جمعیت جوان برخوردارند، مسیر توسعه را با سرعت بیشتری طی میکنند. این در حالی است که پیری جمعیت، به عنوان یکی از معضلات جدید جهانی، توان درآمدزایی، خالقیت و نوآوری را کاهش میدهد و فشار قابلت وجهی بر نظامهای تأمین اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی وارد میکند. ساختار سالخورده جمعیت، علاوه بر کاهش تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی را کند کرده است.و منابع عمومی را به سمت هزینه های مربوط به بازنشستگی، درمان و مراقبت از سالمندان سوق می دهد.بهبود وضعیت بهداشتی و کاهش نرخ باروری در ایران طی چند دهه گذشته، از عوامل اصلی تغییر ساختار جمعیتی به سمت سالمندی بوده اند. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، در سال ۱۳۹۴حدود ۱۰درصد جمعیت ایران در سنین بالای ۶۰سال قرار داشت. این عدد طبق پیش بینی ها تا سال ۱۴۲۹به ۳۳درصد افزایش خواهد یافت. در این شرایط، کاهش جمعیت جوان، کسری نیروی کار فعال و عدم توانایی سیستمهای حمایتی از سالمندان، به مسائل بحرانی آینده ایران تبدیل خواهند شد.ایران اکنون در مرحله و فرصت حساس ”پنجره جمعیتی“ قرار دارد؛ دورهای که نسبت بالای جمعیت فعال )۱۵-۶۴سال( به جمعیت وابسته )کودکان و سالمندان(، امکان رشد اقتصادی را فراهم میکند. این فرصت کم نظیر، با در پیش گرفتن سیاستهای کمی و کیفی مدیریت جمعیت میتواند مسیر پیشرفت را برای کشور هموار کندو در نقطه مقابل،عدم برنامه ریزی منسجم و غفلت از اجرای سیاستهای جمعیتی میتواند به هدر رفت این فرصت و سقوط ایران به ”تله جمعیتی“ منجر شود.طبق گزارش آمارهای جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور، میزان کلی باروری در ایران، در سال ۱۳۹۹برابر ۱.۵فرزند به ازای هر زن بوده است. این عدد نه تنها کمتر از نرخ جانشینی )۲.۱فرزند( است، بلکه به طور قابل توجهی کمتر از نرخ باروری مورد نیاز جهت پایداری جمعیتی است. در حال حاضر، نرخ باروری در ۲۵استان کشور زیر نرخ جانشینی قرار دارد. این کاهش باروری در دو دهه اخیر، ناشی از تغییرات فرهنگی ،اجتماعی و اقتصادی بوده است.پنجره جمعیتی، دورهای است که در آن، نسبت جمعیت فعال به جمعیت غیرفعال در بیشترین حد خود قرار دارد. در ایران، این فرآیند از دهه ۱۳۸۰آغاز شده و پیش بینی میشود تا حدود سال ۱۴۳۰ادامه داشته باشد. پنجره جمعیتی فرصت منحصر به فردی و بازه محدود زمانی برای جوانسازی جمعیت و به تبع آن برای توسعه اقتصادی، افزایش تولید و باال بردن سطح رفاه اجتماعی فراهم میکند. با این حال، اگر نرخ باروری ایران، همانطور که در روند فعلی دیده میشود، به زیر ۱.۳فرزند کاهش یابد، کشور وارد بحران جمعیتی و درگیر در تله جمعیتی و ”چاه جمعیتی“خواهد شد؛ وضعیتی که خروج از آن به شدت مشکل و پرهزینه خواهد بود.تله جمعیتی، زمانی رخ میدهد که کاهش نرخ باروری و افزایش جمعیت سالمند، باعث محدودشدن منابع درآمدی عمومی و کاهش جمعیت فعال اقتصادی شود. در چنین شرایطی، دولت امکان سرمایه گذاری مؤثر برای توسعه و تأمین رفاه اقتصادی را از دست خواهد داد. هشدارهای موجود نشاندهنده قرارگیری ایران در آستانه این آسیب جدی هستند.ایران در حال حاضر ازفرصت پنجره جمعیتی برخوردار است ونیازمند برنامه ریزی سریع و بلندمدت برای جلوگیری از ورود به تله جمعیتی است. دراین میان، سیاستهای مناسب میتوانند تأثیراساسی داشته باشند.اما آنچه تاکنون رخ داده این است که علیرغم اجرای برخی سیاستهای تشویقی نظیر قانون ”حمایت از خانواده و جوانی جمعیت“ در آبان ماه ۱۴۰۰، اثربخشی این قوانین هنوز مطلوب نبوده است،شواهد پژوهشی نشان میدهد که بیمهای اقتصادی، آینده هراسی،تغییرات نگرشی و تصمیم گیری خانوارها برای فرزندآوری را درگیر محاسبات عقلانی کردهاست….فرهنگی و.آنچه مورد اجماع متخصصین واقع شده این است که ایران در آستانه بحرانی مهم در ساختار جمعیتی قرار دارد. عبور از این بحران نیازمند تحلیل علمی، سیاستگذاریهای هوشمندانه و مشارکت همه جانبه مردم است. بدون حمایت اجتماعی و خواست عمومی، هیچکدام از چالشهای دولتی به نتیجه نخواهد رسید. اگرچه فشارهای اقتصادی امروز ممکن است روند اجرای سیاستها را کند کند، اما عدم اقدام مناسب و اجماع همگانی، ایران را در آینده نزدیک وارد چرخهایی از مشکلات ساختاری خواهد کرد.آینده پویای ایران در گرو تالش هماهنگ دولت، مردم و سازمانهای اجتماعی برای بهره گیری از فرصت پنجره جمعیتی و جلوگیری از ورود به تله جمعیتی است.

وقت آن رسیده که با همکاری همه جانبه، شرایط برای یک بازسازی جمعیتی فراهم شود و کشور به سوی توسعه پایدار، رشد اقتصادی، جوانی و پویایی جمعیت هدایت شود.